Tweed, krata, Bond i whisky, czyli co nam dali Szkoci

15 września 2015 69 komentarzy

Szkocja to mały kraj, jednak do męskiego świata wniósł wiele dobrego. W dzisiejszym tekście chciałbym przypomnieć produkty, które zawdzięczamy Szkotom, a które są blisko związane z męskim stylem. Inspiracją do tych poszukiwań w historii mody męskiej była dla mnie obecność na drugiej edycji Festiwalu Whisky, który odbył się 28 i 29 sierpnia w Jastrzębiej Górze.

SZKOCKA WHISKY

Whisky to najcenniejszy produkt eksportowy Szkocji. Szacuje się, że eksport tego trunku generuje każdego roku ponad 4 mld funtów obrotu. W przemyśle gorzelniczym w Szkocji zatrudnionych jest ok. 36 tys. osób. Oczywiście whisky produkowana jest nie tylko w Szkocji, ale także w innych krajach m.in. w Irlandii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Japonii, Nowej Zelandii, ale to właśnie szkocka jest niekwestionowanym numerem jeden.

Od chwili wejścia Polski do Unii Europejskiej eksport szkockiej whisky nad Wisłę zwiększył się dziesięciokrotnie i w bardzo krótkim czasie Polska stała się jednym z największych rynków zbytu whisky w Europie. Poza doznaniami smakowymi, Polacy dostrzegli w whisky możliwości biznesowe. W ostatnich latach powstało wiele lokali specjalizujących się w sprzedaży tych alkoholi (m.in. Dom Whisky w Jastrzębiej Górze), a także funduszy inwestycyjnych, które lokują środki swoich klientów właśnie w whisky.

Dla mnie whisky nigdy nie była alkoholem pierwszego wyboru, znacznie częściej sięgam po wino i piwo, dlatego tym razem postanowiłem skorzystać z zaproszenia marki Grant’s na Festiwal Whisky, bo zdawałem sobie sprawę, że moja umiarkowana sympatia do whisky wynikała z braku wiedzy w jaki sposób ją pić. Postanowiłem zatem dać sobie szansę na poznanie świata whisky, tym bardziej, że o poprzedniej edycji festiwalu słyszałem same pozytywne opinie.

Wstęp na festiwal jest dostępny dla każdego (oczywiście tylko osoby pełnoletnie), konieczne jest jedynie wykupienie wejściówki (w tym roku 100 zł za dwa dni uczestnictwa). Wraz z nią otrzymuje się kieliszek na smyczy, który będzie towarzyszył uczestnikowi przez kilkadziesiąt godzin. Kieliszek festiwalowy uprawnia do bezpłatnych degustacji wybranych trunków na większości stoisk. Oczywiście na terenie festiwalu jest kilka samoobsługowych punktów mycia kieliszków, więc nie ma obawy o brak higieny szkła. O sukcesie i wysokim poziomie całej imprezy może świadczyć fakt, że tegoroczną edycję odwiedziło trzy razy więcej osób niż w zeszłym roku.

Doznań smakowych i rozmów z kolegami było tak dużo, że przez te dwa dni nie byłem w stanie odwiedzić każdego stoiska. A towarzyszyli mi blogerzy Roman Zaczkiewicz, Łukasz Podliński, Michał Górecki i Janek Favre. Bardzo miłe były także rozmowy z czytelnikami bloga, których spotkałem co najmniej sześciu. Korzystając z okazji, pozdrawiam tych z którymi mogłem zamienić kilka słów.

To właśnie tych czytelników pozdrawiam szczególnie :)

A to nawiązanie do słynnej reklamy Tullamore D.E.W. (tu można ją zobaczyć) Na stoisku Wild Turkey mozna było skorzystać z usług profesjonalnego barbera Gry i zabawy Brody królowały na fastiwalu

Ze względów towarzyskich, najwięcej czasu spędziłem na stoisku Grantsa. Jeśli mnie pamięć nie myli, to właśnie od tej marki kilka lat temu zaczęła się moja przygoda z whisky, ale ich charakterystyczną trójkątną butelkę doskonale pamiętam jeszcze z dzieciństwa. Nie no, nie myślcie sobie, że już wtedy pijałem takie trunki, ale gdy miałem kilka lat bardzo popularne było zbieranie wszelkiego rodzaju katalogów, zdjęć, naklejek i innych gadżetów zagranicznych marek. Działało to w ten sposób, że pisało się odręcznie list po angielsku (internetu wtedy nie było, więc ich wzór trzeba było zdobyć od starszego kolegi) w którym przedstawiałem się jako wielki fan danej marki, który marzy o folderze albo naklejce. Taki list wysyłało się do zagranicznej centrali firmy, więc inwestycją był tylko znaczek pocztowy. Najczęściej były to firmy motoryzacyjne, zegarmistrzowskie, spożywcze i właśnie alkoholowe. Później z niecierpliwością czekało się na list zwrotny, który zazwyczaj przychodził po kilku tygodniach. Ależ to była radość! Wielu z was na pewno nie zdaje sobie sprawy jak cenną „walutą” w tamtych czasach (przełom lat 80 i 90) były zagraniczne katalogi i naklejki. No i właśnie jedną z najcenniejszych zdobyczy z tamtych czasów, która najbardziej utkwiła mi w pamięci była wielka kolorowa naklejka przedstawiająca trójkątną butelkę Grantsa.

Jako osoba, która lubi zagłębiać się w historię marek (pamiętacie doskonale cykl „… marek, które powinieneś znać”), na jednej z wielu prezentacji z przyjemnością wysłuchałem o historii rodziny Grant. Okazuje się, że jest to jedna z niewielu marek, a na pewno jedyna z tych najbardziej rozpoznawalnych, która od początku istnienia pozostaje w rodzinnych rękach. W obecnych czasach to rzadkość, bo większość najcenniejszych marek należy do dużych holdingów. Obecnie do grupy William Grant & Sons należą marki: The Balvenie (klasyczne malty), Glenfiddich, Grant’s (najpopularniejsza marka z całej grupy), Tullamore D.E.W (irlandzka whiskey) oraz Monkey Shoulder (coraz popularniejsza whisky typu blended malt).

W świat Grantsa wprowadził nas m.in. Rob Allanson, który jest globalnym ambasadorem tej marki. To były dla mnie pierwsze tego typu warsztaty i byłem zaskoczony jak wiele doznań smakowych kryje się w butelkach tej samej marki różniących się wiekiem. Po prostu nie zdawałem sobie sprawy, że mogą to być tak duże różnice smakowe przy whisky wychodzących z tej samej destylarni. Zresztą generalnie to największe odkrycie całego festiwalu – umiejętność wyłapywania smaków i zapachów, których wcześniej nie czułem. Dla znawców tematu to coś oczywistego, dla mnie impuls do tego by jeszcze bardziej zgłębić tematykę whisky.

Na stoisku Grant’s mieliśmy też możliwość skomponowania własnego blendu, bardzo interesujące doświadczenie. W naszym laboratorium do dyspozycji mieliśmy torfowy single malt, whisky leżakowaną w europejskim i amerykańskim dębie oraz whisky zbożową. Niestety moja mieszanka zaginęła gdzieś na lotnisku i nie dotarła ze mną do Kielc.

Zajęcia z chemii. #mrvintage #festiwalwhisky #grants #whisky #jastrzebiagora
Zdjęcie zamieszczone przez użytkownika Michał Kędziora (@michalkedziora) 29 Sie, 2015 o 3:32 PDT

Z kolei smakową ciekawostką były warsztaty pokazujące sposoby wykorzystania burbonu Wild Turkey w kuchni. Stek czy indyk z burbonem nie był niczym nowym, bo już kiedyś miałem okazję ich próbować, ale na połączenie pana cotty czy też banana z tym alkoholem, raczej bym nie wpadł, a smakowały wybornie.

Szarmant przyłapany na jedzeniu palcami ;)

Nie lada niespodzianką dla nas była tez kolacja na zakończenie pierwszego dnia festiwalu, w której uczestniczyli wszyscy globalni ambasadorzy marek należących do William Grant & Sons. Szef kuchni – Aleksander Baron – zafundował nam prawdziwą ucztę, w której każda kolejna potrawa była wzbogacona inną whisky (Grant’s, Glenfiddich, Tullamore D.E.W., Wild Turkey i Monkey Shoulder). Świetny pomysł na pokazanie możliwości wykorzystania mocnych alkoholi w kuchni.

Tu jeszcze w marynarkach Aleksander Baron (na co dzień szef kuchni warszawskiej restauracji Solec 44) opowiadał o każdej potrawie, którą dla nas przygotował A tu już bez marynarek. Przedstawiciele męskiej blogosfery modowej. Od lewej: Łukasz Podliński, Szarmant, Mr. Vintage.

Mam nadzieję, że po kolejne doznania smakowe wrócę za rok, bo Festiwal Whisky to fantastyczna impreza, którą powinien odwiedzić każdy pasjonat tego trunku. Zresztą bardzo wysoka frekwencja (4500 odwiedzających) potwierdza te słowa. Ogromnym plusem jest też lokalizacja całej imprezy, zaledwie 200 metrów od pięknej plaży. Jastrzębia Góra w ostatnim tygodniu sierpnia staje się bardzo przyjemnym miejscem do wypoczynku. No to co, chyba nie muszę was namawiać na przyszłoroczną edycję?

PS 1. Wraz z Szarmantem zupełnie przypadkowo znaleźliśmy się na ślubie, który odbywał się w ogrodzie naszego hotelu. Nie omieszkaliśmy rzucić okiem na męskie stroje. Nie jest aż tak źle z tą modą ślubną.

Strażnicy stylu. @szarmant #takasytuacja #jastrzebiagora #festiwalwhisky Zdjęcie zamieszczone przez użytkownika Michał Kędziora (@michalkedziora) 29 Sie, 2015 o 7:05 PDT

PS 2. W drodze powrotnej zwróciłem uwagę prezydentowi Wałęsie, że rękawy wymagają skrócenia.

Panie prezydencie, rękawy do skrócenia. #mrvintage #gdansk
Zdjęcie zamieszczone przez użytkownika Michał Kędziora (@michalkedziora) 29 Sie, 2015 o 11:04 PDT

SZKOCKI TWEED

Znakomite whisky to jeden z największych skarbów, które do męskiego świata wprowadzili Szkoci i to jest fakt o którym wie większość mężczyzn, ale o pozostałych skarbach, już niekoniecznie. Zacznę od bardzo charakterystycznej tkaniny.

Jest ciepła, szorstka, ma wyrazistą fakturę. Zupełnie jak dobra whisky. Mówi się o niej, że jest typowo brytyjską tkaniną o staroświeckim charakterze i nie sposób temu zaprzeczyć, ale tweed – bo o nim mowa – nadal ma swoich fanów na całym świecie. A nie było to wcale takie łatwe, ponieważ w ostatnich dekadach przemysł odzieżowy zdominowały tkaniny włoskie charakteryzujące się przyjemniejszym chwytem i mniejszą gramaturą, które często są dodatkowo zmiękczane w procesie produkcji. Tweed nie poddał się tej modzie i zachował swój unikalny charakter.

Jodełka to najpopularniejszy wzór tkanin Harris Tweed, fot. harristweed.org

Z kolei Harris Tweed to najszlachetniejszy rodzaj tkaniny tweedowej i jeden z najbardziej znanych symboli Szkocji. Nazwa wzięła się od wyspy Harris, której mieszkańcy od kilku wieków samodzielnie produkowali tkaniny wełniane na własny użytek. Wełna zebrana z owiec była myta w wodzie torfowej, a następnie farbowano ją barwnikami uzyskanymi z okolicznych roślin i gleby. Nie używano żadnej chemii i farb. Następnie mieszano ze sobą przędzę w różnych kolorach i na tradycyjnych, drewnianych krosnach tkano z niej grubą, zgrzebną tkaninę. Uzyskiwano w ten sposób piękną, naturalną kolorystykę, która była odzwierciedleniem szkockiego krajobrazu. W XIX wieku tweed stał się ważnym produktem handlowym i jednym z głównych źródeł dochodu dla mieszkańców wysp szkockich.

Ciekawa jest historia nazwy tweed. Podobno w roku 1830 pewien londyński kupiec otrzymał dokumenty handlowe w których była mowa o materiale typu tweel, co odnosiło się skośnego splotu tkaniny, a on błędnie przeczytał tę nazwę jako tweed, kojarząc ją z nazwą szkockiej rzeki. Od tamtego momentu ten charakterystyczny materiał nazywany jest tweedem.

Na początku XX wieku na rynku zaczęły się pojawiać materiały tweedowe z innych części kraju, próbujące wykorzystać renomę oryginalnego Harris Tweedu. W celu ochrony nazwy i gwarancji jakości, powstała organizacja Harris Tweed Authority, której celem było zrzeszenie producentów prawdziwego tweedu, produkowanego zgodnie z wielowiekową tradycją. W specjalnym Akcie Parlamentu określono bardzo dokładnie, jakie kryteria powinny spełniać tkaniny oznaczone jako Harris Tweed. Kupując produkt potwierdzony tym symbolem mamy gwarancję, że powstał on z wełny owczej wyprodukowanej ręcznie na wyspach Harris, Lewis, Uist lub Barra, według technologii sprzed ponad 150 lat, a kolor uzyskano dzięki naturalnym barwnikom. Harris Tweed Authority codziennie kontroluje proces produkcji na wyspach, a każda belka materiału jest stemplowana znakiem towarowym ORB, co ma potwierdzać jego oryginalne pochodzenie.

Tak wyjątkowy proces produkcji generuje dość wysoką cenę za samą tkaninę, a to z kolei sprawia, że na wykorzystanie Harris Tweed w swoich kolekcjach mogą sobie pozwolić głównie marki z wyższej półki.

Marynarka Brooks Brothers z wełny Harris Tweed, fot. brooksbrothers.com

Obecnie działa zaledwie kilkanaście tkalni, które mogą się posługiwać logo Harris Tweed, z czego tylko trzy są dużymi zakładami, a reszta to malutkie rodzinne manufaktury.

SZKOCKIE BROGSY

Legenda głosi, że jeden z najpopularniejszych rodzajów półbutów, czyli brogsy, zawdzięczamy właśnie Szkotom. Stworzenie ich pierwowzoru przypisuje się szkockim pracownikom polowym, którzy pracowali na podmokłych terenach w roboczych butach wykonanych ze skóry (jeszcze wtedy nie było gumy i kaloszy). Buty te były wzmacniane lub naprawiane poprzez naszywanie skórzanych fragmentów na czubki i pięty. Ponieważ były to tereny bagniste, to buty regularnie ulegały przemoczeniu. Aby przyspieszyć proces wysychania wnętrza buta, postanowiono wykonywać dziurki na doszywanych fragmentach cholewki. Był to więc detal czysto praktyczny, a nie ozdobny jak dzisiaj.

Później pochodzenie szkockie zostało nieco zapomniane, bo przez kolejne dekady brogsy były kojarzone z brytyjskim klimatem wiejskim. Buty te chętnie nosili myśliwi podczas polowań. Jak wiadomo, w pewnym momencie polowania stały się popularną rozrywką arystokracji i tym sposobem brogsy trafiły również do tych grup społecznych i przestały być kojarzone wyłącznie z obuwiem roboczym. Chętnie zakładano je na wiejskie spacery, a ich forma stawała się bliższa butom codziennym. Przedstawiciele wyższych sfer zamawiali u swoich szewców buty zdobione ażurkami, ale wykonane z miękkich i bardziej eleganckich skór. Dziurkowania przestały oczywiście pełnić rolę czysto praktyczną, a zaczęły pełnić rolę dekoracyjną i stawały się coraz bardziej wyrafinowane.

Na początku XX wieku buty typu brogue pojawiły się na polach golfowych jako obuwie sportowe i na wiele lat stały się po prostu butami golfowymi. Zresztą jedna z wielu nazw określająca współcześnie klasyczne brogsy, to właśnie golfy. Po wojnie brogsy spopularyzowały gwiazdy kina, muzyki i estrady (m.in. Fred Astaire i Cary Grant).

Jeśli chodzi o nazwę tych butów, to pochodzi ona z języka irlandzkiego gdzie termin brog oznaczał ciężkie buty robocze. Inny termin odnoszący się brogsów, to broguing będący definicją ażurowania.

SZKOCKA KRATA

Pod hasłem szkocka krata kryje się tradycyjny tartan klubowy, czyli szkocka tkanina wełniana z charakterystycznym wzorem. Jest to duża, symetryczna krata utworzona z pasów i prążków o różnej barwie i szerokości. Kiedyś z tartanu szyto głównie kilty, czyli narodowe stroje szkockie, ale od wielu lat tkaniny te wykorzystują także producenci współczesnych tkanin odzieżowych. Na przykład w aktualnej kolekcji amerykańskiej marki Brooks Brothers można znaleźć kilka ciekawych marynarek i spodni. Wzór ten lubią także projektanci marki Ralph Lauren.

fot. brooksbrothers.com fot. brokksbrothers.com fot. brooksbrothers.com fot. brooksbrothers.com fot. brooksbrothers.comfot. brooksbrothers.com

Klasyczne szkockie tartany były tkane ręcznie na tradycyjnych krosnach, a każdy tkacz tworzył unikalne wzory, korzystając z dostępnych w danym rejonie naturalnych barwników. Nietrudno się domyśleć, że wzorów było tysiące, bo za każdym razem powstawał nieco inny projekt, nie korzystano wtedy z szablonów. Początkowo kraty były stonowane pod względem kolorystycznym, zbliżone do kolorów ziemi. Odważniejsze barwy pojawiły się w XVIII wieku.

Do XVIII wieku tartany nie miały określonych wzorów, a na ich odmienność wpływała lokalna dostępność barwników i kreatywność tkaczy, o czym nie wszyscy wiedzą. Dopóki nie zagłębiłem się w ten temat, to też byłem pewien, że kolorystyka i wzory krat to wielowiekowa tradycja mająca związek z konkretnymi miastami, herbami, rodzinami, ale okazało się, że dopiero dwieście lat temu tartany zaczęły być wiązane z konkretnymi rodami, regionami, organizacjami. Od tamtej pory na stałe zapisały się w historii Szkocji i stały się elementem identyfikacji narodowej.

Od lat prowadzone są specjalne ewidencje wzorów, można je sprawdzić m.in. na stronie Kinloch&Anderson. Instytucją odpowiedzialną za rejestrację nowych herbów, godeł, tartanów i flag oraz przestrzeganiem prawidłowego używania istniejących jest Trybunał Lorda Lwa (ang. The Court of Lord Lyon).

Krótką opowieść o tartanie zakończę polskim akcentem. Z uwagi na historyczne związki pomiędzy naszymi narodami, Szkoci stworzyli polski tartan. Jest on zarejestrowany pod numerem 3156 i tworzą go kolory polskiej flagi, przeplecione z niebieskim kolorem flagi szkockiej. Polski tartan został zaprojektowany przez Szkota polskiego pochodzenia w 2006 roku.

SZKOCKI BOND

Na koniec zostawiłem ikonę stylu i jednego z najlepszych aktorów szkockich – Sean Connery. Rola agenta 007 (zagrał w sześciu oficjalnych filmach) dała mu sławę, nowy wizerunek, a także status ikony stylu. Co prawda ubrania dla Bonda przygotowywali kostiumografowie, ale to właśnie Connery nadawał im klasy i niezapomnianego sznytu. Pójdę nawet dalej, bo moim zdaniem gdyby nie Connery, to Bond nie byłby taką ikoną stylu, jaką się stał.

Wybór Connery’ego do roli agenta 007 początkowo wzbudzał kontrowersje, ponieważ niespecjalnie pasował wyglądem i zachowaniem do literackiego pierwowzoru, ale już po pierwszym filmie („Dr. No”), wszyscy łącznie z Ianem Flemingiem zmienili zdanie. Szkot pokazał charyzmę, która oczarowała publiczność i postawiła wysoką poprzeczkę jego następcom. Connery zrezygnował z roli Bonda po pięciu filmach, ponieważ nie chciał być utożsamiany tylko z jedną rolą. Do obsady powrócił w filmie „Diamenty są wieczne”, skuszony gażą przekraczającą milion dolarów.

Kolejni odtwórcy roli Bonda (było ich pięciu) zawsze byli porównywani do Sir Connery’ego, co świadczy to tym, że stworzył rolę niezapomnianą, a on sam stał się symbolem męskości. W roku 1989 magazyn „People” uznał go za najseksowniejszego mężczyznę na świecie, a wtedy miał już 59 lat. Dekadę później zdobył tytuł najseksowniejszego mężczyzny stulecia. Nie wszyscy o tym wiedzą, ale Connery zaczął łysieć w wieku 21 lat, a więc już od pierwszego filmu z Bondem występował z tupecikiem lub peruką. Nie przeszkodziło mu to zostać obiektem pożądania na kolejne dekady.