Niedoceniana perła modernizmu z Kielc – sesja

W ostatnich latach ukazało się na blogu kilkadziesiąt sesji wykonanych w przestrzeni miejskiej Kielc, ale o dziwo nie pojawił się tu jeszcze najbardziej znany kielecki budynek, czyli dworzec PKS, zwany potocznie spodkiem lub ufo. W ostatnich dniach miałem okazję być jedną z ostatnich osób, które mogły wejść na teren zamkniętego od kilku miesięcy dworca, bo lada dzień rozpocznie się jego remont. Nie omieszkałem skorzystać z okazji by wykonać tam klimatyczną sesję zdjęciową.

Dworzec  został zaprojektowany nie tak dawno, bo w latach 70 XX wieku. Jak na tamte czasy był to projekt odważny w formie i nowatorski jeśli chodzi o rozwiązania komunikacyjne. Większość dworców autobusowych miała wówczas (zresztą te współczesne również) układ stanowiskowy równoległy, czyli perony były umieszczone obok siebie i autobusy podjeżdżały na nie kilkanaście minut przed odjazdem. W Kielcach projektanci zaproponowali funkcjonalny majstersztyk – układ kołowy w którym centralnym punktem dworca jest rotundowy budynek, a duże i zadaszone perony rozmieszczono po obwodzie tej charakterystycznej bryły. Taki układ był bardzo bezpieczny, bo ciągi piesze w żadnym punkcie nie krzyżowały się z drogami po których poruszały się pojazdy. Również ruch samych autobusów był sprawny i bezkolizyjny, ponieważ wyeliminowano konieczność cofania autokarów przy odjeździe z peronów, a wjazd i wyjazd na teren dworca były poprowadzone w dwie różne ulice. Dworzec mógł komfortowo obsłużyć 1500 autobusów i ponad 20 tys. pasażerów dziennie.

Pasażerowie mieli do dyspozycji trzy poziomy. Na dworzec wchodziło się z ulicy tunelami do najniższego poziomu. Tam były stanowiska kasowe, bagażownia, kiosk, toalety oraz schody na poziom drugi, gdzie znajdowała się główna hala dworcowa i sześć wyjść na stanowiska odjazdowe. Najwyższy poziom to otwarta antresola z widokiem na halę dworcową i perony. Niestety pod koniec lat 90. zniszczono jej charakter zabudowując ją ściankami działowymi, wydzielając w ten sposób pokoje biurowe.

Najbardziej charakterystycznym elementem kieleckiego dworca jest kopuła z wypukłymi świetlikami. To ona w dużym stopniu nadaje budynkowi „kosmicznego” charakteru. Z zewnątrz pokryta jest płytami miedzianymi, które przez lata nabrały zielonkawej patyny, natomiast od środka widać metalową kratownicę – konstrukcję dachu. Świetliki wykonane są z polimetakrylanu metylu, które w tamtych czasach były bardzo trudno dostępne.

Sama bryła budynku bez wątpienia jest unikalna, ale we wnętrzach również zastosowano ciekawe i rzadkie rozwiązania. Na uwagę zasługują m.in. ściany, które pokryte są tłuczką porcelanową z Ćmielowa. W latach 80 często stosowano ten materiał w Polsce do tworzenia ściennych mozaik, a wynikało to głównie z taniego materiału (dla fabryk porcelany był to po prostu odpad). Ciekawe są także podwieszane sufity na najniższym poziomie, które wykonano z metalowych elementów w kształcie heksagonów tworzących wzór plastra miodu.

Dworzec został oddany do użytku w roku 1984 po blisko dziewięciu latach prac budowlanych. Szybko stał się wizytówką Kielc i jednym z najczęściej fotografowanych budynków w mieście trafiając na liczne pocztówki i foldery. Niestety, jak wiele budynków z tamtego czasu, również kielecki spodek był źle urodzony, jak określił to Filip Springer. Minęło zaledwie kilka lat funkcjonowania dworca i w Polsce zaczęły się przemiany gospodarcze, które miały wielki wpływ na zmniejszenie znaczenia tego typu obiektów w przestrzeni miejskiej. Rosła liczba prywatnych samochodów, a ponadto pekaesy przegrywały z prywatnymi przewoźnikami dysponującymi mniejszymi i bardziej ekonomicznymi busami. Ponadto w wielu przypadkach tacy prywatni przewoźnicy mieli zakaz korzystania z „państwowych” dworców, co spowodowało znaczący spadek liczby pasażerów na dworcach autobusowych. W Kielcach też tak było. Lokalni przewoźnicy korzystali z placów i parkingów pełniących rolę prowizorycznych dworców, a na dużym dworcu zostali w zasadzie wyłącznie międzymiastowi przewoźnicy z trasami długodystansowymi, ale ich też stopniowo ubywało, a ruch pasażerski wciąż się zmniejszał. Kieleckie ufo z każdym rokiem wyglądało coraz gorzej i z wizytówki miasta stało się obiektem wstydu na który lepiej było się nie zapuszczać w godzinach wieczornych.

Na szczęście ten brak środków na utrzymanie dworca dość przewrotnie miał też swoje plusy. W przeciwieństwie do wielu innych budynków polskiego modernizmu, tu po prostu nie było pieniędzy na jego zniszczenie poprzez pseudomodernizacje, które bardzo często niszczyły unikatowy charakter tamtej architektury. W Kielcach, poza zabudową antresoli nie wykonano żadnych prac mających wpływ na destrukcję pierwotnych walorów architektonicznych, więc jest szansa, że kieleckie ufo znów będzie perłą polskiego modernizmu, bowiem lada dzień zaczyna się generalny remont. Zwycięski projekt zakłada zachowanie większości charakterystycznych elementów dworca, a będzie się można o tym przekonać za dwa lata. Liczę też na to, że nowe ufo ponownie stanie się też tętniącym centrum komunikacyjnym Kielc z którego będą mogli korzystać wszyscy przewoźnicy. Tylko taka rewitalizacja będzie sukcesem.

Autorem zdjęć jest Dominika Kuroś

Podziękowania dla Instytutu Dizajnu w Kielcach za zorganizowanie sesji.

Marynarka – Lancerto & Mr. Vintage
Koszula – Profuomo
Krawat – Massimo Dutti
Poszetka – Lancerto & Mr. Vintage
Dżinsy – Levi’s
Buty – Shoepasshion